इक सूरज निकला था
कुछ तारा पिघला था,
इक आँधी आयी थी
जब दिल से आह निकली थी
दिल से रे…

दिल तो आखिर दिल है ना, मीठी सी मुशकिल है ना
पिया पिया, पिया पिया ना पिया
जिया जिया, जिया जिया ना जिया
दिल से रे…

ગુલઝાર સાહેબ સાથે ના મારા પહેલા એન્કાઉન્ટર માં નું આ એક. વર્ષ ’99 નું,  એક “બુટિક શોપ” માંથી પહેલી વખત જાતે પસંદ કરેલી દિલ સે ની કેસેટ અને લેસન કરતા કરતા મગજ માં કોઈ એક રેન્ડમ ક્ષણે ક્લિક થઇ ગયેલું આ ગીત. તરત જ ક્યુરીઓસીટી ના કાતિલ કીડા ને શાંત પાડવા માટે કેસેટ પર જોયું અને ત્રણ નામ નજરે ચડ્યા, એ.આર.રહમાન, મણિરત્નમ અને ગુલઝાર. ત્રણ માંથી કોઈ નામ પહેલી વખત સાંભળતો હતો એવું ના હતું. મણી સર ની રોઝા જોયેલી હતી, ARR ને પણ એ વખતે સાંભળેલા હતા. પણ ગુલઝાર સાહેબ નું તો ખાલી નામ જ સાંભળ્યું હતું, એ પણ થોડા ઘણા અહોભાવ થી. અને પહેલી વાર ‘ધ ગુલઝાર સાહેબ’ ને હાથો હાથ માણવા નો આ પહેલો મોકો હતો.

અને બસ, પછી પંખા ચાલુ થઇ ગયા…….

Gulzar

સંપૂર્ણ સિંઘ કાલરા.આ નામ અને પછી કામ જેવું તેવું હોય? 😛 છેલ્લા ત્રણ દશકના આલાતરીન સંગીતકારોના કમ્પોઝીશન એમના શબ્દો સાથે હજીય ચાહકોમાં ગુંજે છે. R.D., રહેમાન અને વિશાલ ભારદ્વાજ. ત્રણેયના ઝોનર જુદા, સ્ટાઈલ જુદી અને મિજાજ જુદા. પણ ગીતકાર કોમન. ગુલઝાર મેઘધનુષ્યની જેમ અનેકરંગી છે. એ કવિ છે, ગીતકાર છે, ફિલ્મ ડીરેક્ટર છે, સ્ક્રીનપ્લે લખે છે અને બડા મસ્ત હસ્કી વોઈસના એ માલિક છે. એ માણસ ‘કજરા રે’ જેવા સાવ ચાલુ ગીતો ય લખી શકે છે અને એમાં ય ‘બલ્લીમારા સે દરીબે તલક’ જેવો ખુલ્લે ખુલ્લો ગાલીબનો રેફરન્સ ઘુસાડી શકે છે, અને આ માણસ ફિલ્મ ‘માસુમ’ માં લખે છે ‘જીને કે લિયે,સોચા હી નહિ,દર્દ સંભાલને હોંગે, મુસ્કુરાયે તો,મુસ્કુરાને કે, કર્ઝ ઉતારને હોંગે..’ અને આ જ માણસ લખે છે ‘નૈનો કી ઝુબાન પે ભરોસા નહિ આતા, લીખત પઢત ના રસીદ ના ખાતા’.

ખાલી મોટી મોટી ફિલોસોફી જ નહિ અમારી જેવા ટ્વેન્ટી સમથીંગ ને આજ ની તારીખે વીસ વરસ પહેલા પાછળ લઇ જવા માં જેનો બહુ મોટો હાથ છે એવું “ચડ્ડી પહન કે ફૂલ ખીલા હૈ” કે ૭૦ અને થોડા ઘણા ૮૦ ના દસક ના બાળપણ ના ટ્રેડમાર્ક સમા “લકડી કી કાઠી કાઠી પે ઘોડા” કે ઇવન હમણાં હમણાં ના “પંગા ના લે” કે પછી “નીલી આસમાની છત્રી” આવા બાળક જેવા ઇન્નોસન્ટ ગીતો પણ એ જ કલમ માંથી આવ્યા છે જે કલમ માંથી આનેવાલા પલ કે જેવા હાઈલી ફિલોસોફીકલ ગીતો આવ્યા છે. આ ગુલઝાર સાહેબ ગીતોમાં જિંદગીને અલગ નજરે જ લખે છે. દુરદર્શન માટેની બનાવેલી મિર્ઝા ગાલીબ સીરીઝ હોય કે બીડીને જલાવીને વિશાલ ભારદ્વાજ જેવા શિષ્યને પોતાની આર્ટની ધુરા સોંપવાની હોય, ગુલઝાર સાબ વહેતા ઝરણાની જેમ વિસ્તરતા જાય છે. કોઈ પણ ફ્રેમમાં જાતને ન બાંધીને એ પોતાના શબ્દોની ધૂણી ધખાવીને બેઠા છે જેમાં શિયાળાની સવાર જેવી તાજગી વર્તાય છે. રહેમાન અને ગુલઝાર ભેગા થાય છે ત્યારે વાતાવરણ અને એનો સમો જુદો જ શેડ પકડી લે છે. મેરા યાર મિલા દે સાઈયા માં કોક જોગણના પ્રેમમાં પડેલા જેવી દાહક અસર છે અને ગરમીમાં આસમાનમાં ઘૂમને ચલે હમની ફીલિંગ વસંતમાં ધબકે છે.  તો ક્યાંક કોઈની ઝુલ્ફો કી લહેરાતી અંગડાઈયામાં પ્રેમ ધસમસે છે.

ગુલઝારે આર્ટ ફિલ્મોના ગ્રામરને ફેરવીને દર્શક સમજી શકે એવી શૈલીમાં કન્વર્ટ કરી દીધું છે. ગુલઝાર કહે છે કે જયારે તમે કોઈ સાહિત્યિક લખાણ પર થી ફિલ્મ/સીરીયલ બનાવો ત્યારે સૌથી મોટી ચેલેન્જ સાયલન્સની હોય છે. You need to convert silence on the screen. (કર્ટસી: જયભાઈનું પ્રવચન- સિનેમા અને એની સામાજિક અસર, અસ્મિતા પર્વ, 2008) ગાલીબ નિરાશ થઈને ઘરમાં ચાલ્યો ગયો એ સીન કેમેરાનો લેન્સ કેવી રીતે ઝીલશે  એ જ ડીરેક્ટરની કસોટી છે. અને એટલે જ આવા ગુરુના શિષ્ય વિશાલની ફિલ્મોમાં ગુરુની શૈલી હોવા છતાંય એનો આગવો વોઈસ રીફ્લેકટ થાય છે. આવા મેઘધનુષરંગી ગુલઝારસાબ નાના બચ્ચુઓ માટે સ્ટોરીઝની ઓડીઓબુક માટે પોતાનો અવાજ પણ આપી ચુક્યા છે.

વેલ, ગુલઝારાયણ ઘણી લાંબી ચાલે એમ છે. પણ, આપણી વાતને અહિયાં જ થંભાવી દઈએ છીએ કેમકે હું મારું ગુલઝાર પ્લેલિસ્ટ પોઝ કરીને આ લખું છું… 😛